Marrëdhëniet e ngushta me Rusinë dhe Kinën, mungesa e madhe e lirisë së medias e sulmet ndaj shoqërisë civile shpesh të nxitura nga zyrtarë të lartë ose tabloidë shtetërorë, janë vetëm disa nga gjetjet e raportit të Komisionit Evropian për Serbinë. N1 sjell përmbledhjen e këtij raporti.
Raporti i Komisionit Evropian kritikon përparimin e pamjaftueshëm të Serbisë në çështjet kyçe që lidhen me demokracinë, sundimin e ligjit dhe përafrimin me politikën e jashtme të Bashkimit Evropian, sipas raportit të Komisionit Evropian për Serbinë, në të cilin N1 kishte akses.
Rekomandimet e BE-së theksojnë nevojën për vullnet më të fortë politik në forcimin e pavarësisë së gjyqësorit dhe trajtimin e korrupsionit në një nivel më të lartë, si dhe përmirësimin e transparencës së proceseve zgjedhore, menaxhimit të financave publike dhe harmonizimit të legjislacionit me BE-në.
Rekomandohet gjithashtu harmonizim më i qartë me politikat e BE-së, veçanërisht në marrëdhëniet e jashtme me Rusinë dhe Kinën, si dhe veprime më të forta kundër korrupsionit në institucionet publike.
Siç u tha, rruga e Serbisë drejt anëtarësimit në BE kërkon reforma thelbësore dhe të qëndrueshme në qeverisje, llogaridhënie, autonomi gjyqësore dhe strukturë ekonomike. BE-ja thekson se këto ndryshime thelbësore nuk mund të negociohen në mënyrë që Serbia të përparojë më tej në procesin e anëtarësimit.
Në përmbledhjen e raportit të Komisionit Evropian për Serbinë thuhet:
1. Demokracia dhe reforma politike
Integriteti zgjedhor: BE-ja gjen të meta të rëndësishme në procesin zgjedhor në Serbi, duke përmendur çekuilibrin mediatik dhe avantazhet sistematike të partisë në pushtet që minojnë konkurrencën e ndershme. Organet mbikëqyrëse konsiderohen joefektive dhe shqetësimet e opozitës në lidhje me parregullsitë zgjedhore mbeten të pazgjidhura, veçanërisht në Beograd. BE-ja vëren gjithashtu polarizimin dhe tensionet e vazhdueshme brenda parlamentit, me pjesëmarrje të kufizuar të opozitës dhe përdorim të shpeshtë të gjuhës abuzive. Transparenca dhe efikasiteti i parlamentit: Kuvendit të Serbisë i mungon transparenca dhe pavarësia dhe agjenda e tij drejtohet kryesisht nga qeveria. Mungesa e një plani vjetor pune dhe debati i kufizuar e dobëson më tej rolin e saj si kontrollues ndaj degës ekzekutive.
2. Reforma e administratës publike
Përparim i ngadalshëm dhe çështje strukturore: Reformat e administratës publike në Serbi tregojnë progres minimal, me shumë pozita që plotësohen nga zyrtarë në detyrë, duke ngritur shqetësime për transparencën dhe stabilitetin. Rekomandimet nga vitet e mëparshme për punësimin e bazuar në merita, reduktimin e stafit në detyrë dhe përmirësimin e kontrolleve financiare janë shpërfillur në masë të madhe.
Transparenca në shpenzimet publike: BE-ja kritikon mungesën e transparencës së Serbisë në menaxhimin e investimeve kapitale, prokurimin dhe menaxhimin e përgjithshëm fiskal. Dhënia e kontratave të infrastrukturës në shkallë të gjerë pa transparencë dhe mbështetja në rritje në marrëveshjet ndërkombëtare shihen si kontribuues në rreziqet e korrupsionit.
3. Gjyqësori dhe shteti i së drejtës
Pavarësia dhe përgjegjësia gjyqësore: BE-ja përmend progres të kufizuar në reformat gjyqësore dhe shpreh shqetësimin për mungesën e pavarësisë së gjyqësorit në Serbi. Vendet vakante në gjyqësor, nivelet e larta të presionit politik dhe një Këshill i Lartë Gjyqësor joefektiv kërcënojnë autonominë e gjyqësorit. Pavarësisht ligjeve të reja që synojnë të mbrojnë pavarësinë, komentet publike nga zyrtarët e qeverisë dhe ligjvënësit i minojnë këto reforma. Ndjekjet penale për korrupsion dhe krime lufte: Korrupsioni mbetet i përhapur në Serbi, me mungesë të dënimeve në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë që tregon zbatim të dobët. Është bërë përparim i kufizuar në rekomandimet kundër korrupsionit, me BE-në që kërkon vlerësime të synuara të rrezikut në sektorët vulnerabël. BE vë në dukje gjithashtu angazhimin e pamjaftueshëm të Serbisë për ndjekjen penale të krimeve të luftës, veçanërisht kundër të dyshuarve të nivelit të lartë, dhe thekson një numër të madh prej mbi 1,700 çështjesh paragjyqësore si një shqetësim serioz.
4. Struktura ekonomike dhe konkurrenca
Dominimi i sektorit publik dhe dobësia e gjyqësorit: Ekonomia e Serbisë pengohet nga dominimi i ndërmarrjeve shtetërore, gjë që kufizon konkurrencën dhe inkurajon joefikasitetin. Dobësitë në sundimin e ligjit, veçanërisht në trajtimin e korrupsionit dhe joefikasitetit gjyqësor, ngadalësojnë më tej rritjen e sektorit privat dhe investimeve të huaja.
Tranzicioni i gjelbër: BE-ja kritikon tranzicionin e ngadaltë të gjelbër të Serbisë, duke bërë thirrje për veprim të shpejtë për të reduktuar varësinë nga karburantet fosile, për të dekarbonizuar industrinë dhe për të tërhequr investime të gjelbra. Ekziston shqetësimi se mungesa e veprimit të Serbisë këtu mund të kërcënojë pozicionin e saj konkurrues në tregun e BE-së.
5. Politika e jashtme dhe shtrirja strategjike
Marrëdhëniet e ngushta me Rusinë dhe Kinën: Angazhimi i vazhdueshëm i Serbisë në nivel të lartë me Rusinë, duke përfshirë hezitimin për të respektuar sanksionet e BE-së, ngre shqetësime strategjike. Megjithëse Serbia i ka ofruar njëfarë mbështetje Ukrainës, ajo ende i reziston bashkimit me masat kufizuese të BE-së kundër Rusisë, duke minuar solidaritetin e BE-së.
Marrëveshja e fundit e tregtisë së lirë të Serbisë me Kinën e ndërlikon më tej përafrimin me politikat e BE-së.
Barrierat tregtare: Serbia mban barriera tregtare jotarifore, të cilat janë në kundërshtim me marrëveshjet e BE-së dhe detyrimet e saj sipas Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Kufizimet e reja në importin e artikujve të tillë si vaji i lulediellit dhe peletat kundërshtojnë më tej politikën tregtare të BE-së dhe pengojnë përparimin e Serbisë drejt anëtarësimit në BE.
6. Shoqëria civile dhe përgjegjësia publike
Presioni mbi organizatat e shoqërisë civile: Shoqëria civile në Serbi funksionon në një mjedis sfidues. BE-ja është e shqetësuar për sulmet verbale dhe fushatat shpifëse kundër organizatave të shoqërisë civile, shpesh të nxitura nga zyrtarë të lartë ose tabloidë shtetërorë. Ka pasur gjithashtu një rritje të numrit të padive ligjore strategjike kundër pjesëmarrjes publike (SLAPP) nga qeveria, duke mbytur diskursin publik dhe angazhimin qytetar.
Transparenca dhe pjesëmarrja publike: Financimit publik të organizatave të shoqërisë civile i mungon transparenca dhe Serbia nuk arrin të përfshijë në mënyrë adekuate reagimet nga organizatat e shoqërisë civile në hartimin e politikave. BE-ja vëren se ekziston një kuadër ligjor për bashkëpunimin me shoqërinë civile, por zbatimi i tij është i paqëndrueshëm, duke i lënë ato me ndikim të kufizuar në politikat publike.
7. Drejtësia dhe efikasiteti administrativ
Vonesat në menaxhimin e rasteve dhe mungesa e burimeve: Efektiviteti i gjyqësorit në Serbi kërcënohet nga një ngarkesë e pabarabartë e punës, vonesa në zbatimin e sistemit shumështresor të drejtësisë administrative dhe një numër i madh i çështjeve të pazgjidhura në Gjykatën Administrative. BE-ja bën thirrje për zvogëlimin e numrit të rasteve të pazgjidhura dhe përmirësimin e sistemit të menaxhimit të gjykatave në mënyrë që të përmirësohet efikasiteti i përgjithshëm i gjyqësorit.
Sfidat e Gjykatës Kushtetuese: Gjykata Kushtetuese e Serbisë përballet me vonesa dhe një numër në rritje të lëndëve, gjë që rezulton në gjykime joefikase. BE-ja thekson nevojën për reformën e gjykatave duke futur një mekanizëm të shumicës së cilësuar për të shmangur vonesat në emërimin e gjyqtarëve.
8. Menaxhimi i financave publike dhe transparenca buxhetore
Përgjegjshmëri e dobët financiare dhe praktika prokurimi: Menaxhimit të financave publike në Serbi i mungon mbikëqyrja e duhur, me reformat që varen kryesisht nga financimi i donatorëve. Proceset e prokurimit për projektet e mëdha nuk kanë transparencë dhe BE-ja thekson rrezikun e shtuar të korrupsionit. Dështimi i Qeverisë së Serbisë për të publikuar dokumente kritike buxhetore minon më tej transparencën dhe përgjegjësinë fiskale.
Kontrolle të pamjaftueshme buxhetore: Strategjia fiskale dhe procesi buxhetor i Serbisë kërkojnë përmirësim, me lidhje të paqëndrueshme ndërmjet prioriteteve strategjike dhe alokimeve buxhetore. Ministria e Financave nuk publikon një profil të ekzekutimit të buxhetit, gjë që e bën të vështirë analizimin e objektivave të shpenzimeve dhe minon besimin e publikut në menaxhimin fiskal.
Liria e shprehjes dhe e medias
Në rubrikën “Liria e Shprehjes”, Komisioni Evropian thekson se Serbia ka një nivel të caktuar të gatishmërisë dhe nuk ka bërë përparim në rekomandimet e vitit të kaluar, të cilat për këtë arsye mbeten në fuqi.
Siç theksojnë ata, në vitin e ardhshëm Serbia duhet edhe një herë:
Të zbatojë ligjet e reja për median, duke respektuar shkronjën dhe frymën e tyre, duke përfshirë pavarësinë e Trupit Rregullator për Median Elektronike (REM), zgjedhjen e anëtarëve të rinj të Këshillit REM dhe ndryshimet në ligj për të adresuar çështjet e mbetura që lidhen me përafrimin me standardet evropiane dhe acquis më të fundit të BE-së;
të forcojë mbrojtjen dhe sigurinë e gazetarëve, veçanërisht duke siguruar që zyrtarët e lartë të përmbahen nga etiketimi ose sulmi verbal i gazetarëve, që të gjitha kërcënimet dhe rastet e dhunës fizike dhe verbale të ndiqen menjëherë dhe, nëse është e nevojshme, të dënohen, hetohen ose ndiqen publikisht;
të sigurojë bashkëfinancim transparent dhe të drejtë të përmbajtjes mediatike që i shërben interesit publik dhe transparencës së plotë në pronësinë dhe reklamimin e medias.
