Gjatë fjalimit të tij inaugurues, Presidenti Donald Trump dyfishoi pohimin e tij se Kina drejton Kanalin e Panamasë.

“Kina po operon Kanalin e Panamasë dhe ne nuk ia dhamë Kinës. Ne ia dhamë Panamasë dhe po e marrim përsëri,” tha ai.

Kanali i Panamasë 51 milje (82 km) përshkon kombin e Amerikës Qendrore dhe është lidhja kryesore midis oqeanit Atlantik dhe Paqësor.

Deri në 14,000 anije e përdorin atë çdo vit si një rrugë të shkurtër për një udhëtim i cili, para se të ndërtohej kanali, do t’i kishte çuar ata në një udhëtim të gjatë dhe të kushtueshëm rreth majes së Amerikës së Jugut.

Çfarë ka thënë Trump për kanalin?

Përmendja e Panamasë në fjalimin e tij inaugurues nuk është hera e parë që ai fokusohet në kombin e Amerikës Qendrore dhe kanalin e tij transoqeanik.

Në ditën e Krishtlindjeve, Trump postoi në mediat sociale se “ushtarët e mrekullueshëm të Kinës” po operonin me “dashuri, por në mënyrë të paligjshme, Kanalin e Panamasë” – një pretendim i cili u mohua me shpejtësi nga zyrtarët në Panama City dhe Pekin.

Në atë kohë, presidenti panamez José Raúl Mulino e përshkroi pretendimin si “të pakuptimtë”, duke theksuar se nuk kishte “absolutisht asnjë ndërhyrje kineze” në kanal.

Trump ka kërcënuar gjithashtu se do ta marrë përsëri kanalin me forcë, duke përmendur tarifat “të tepruara” që dyshohet se ngarkohen për anijet amerikane për të kaluar nëpër të – një tjetër pretendim i hedhur poshtë nga autoritetet panameze.

Pas fjalimit të inaugurimit të Trump, presidenti Mulino përsëri theksoi se “nuk kishte prani të asnjë kombi në botë që ndërhyn në administrimin tonë” të Kanalit të Panamasë.

Rruga strategjike ujore, e cila trajton rreth 5% të vëllimit të tregtisë detare globale, operohet nga Autoriteti i Kanalit të Panamasë, një agjenci e qeverisë panameze, jo nga ushtarët kinezë.

Megjithatë, pretendimi i pasaktë i zotit Trump pasqyron shqetësimet e disa zyrtarëve amerikanë mbi investimet e rëndësishme të Kinës në kanal dhe infrastrukturën përreth tij.

Cila është historia e Kanalit të Panamasë?

Historikisht, SHBA luajti një rol kryesor në ndërtimin dhe administrimin e kalimit, i cili lidh oqeanin Atlantik dhe Paqësor.

Pas një përpjekjeje të dështuar të francezëve për ta ndërtuar atë, SHBA-të siguruan të drejtat për të ndërmarrë projektin. Ndërtimi i kanalit përfundoi në vitin 1914.

Ajo mbeti nën kontrollin e SHBA deri në vitin 1977, kur presidenti i atëhershëm Jimmy Carter nënshkroi një traktat për t’ia dorëzuar gradualisht Panamasë, të cilën Trump e ka cilësuar si “të marrë”.

Që nga viti 1999, Autoriteti i Kanalit të Panamasë ka mbajtur kontrollin ekskluziv mbi operacionet e rrugës ujore.

Traktatet e nënshkruara nga SHBA-ja dhe Panamaja përcaktuan se ajo do të mbetet përgjithmonë neutrale, por SHBA-ja rezervon të drejtën të mbrojë çdo kërcënim ndaj neutralitetit të kanalit duke përdorur forcën ushtarake sipas kësaj marrëveshjeje.

Cili është roli i Kinës në operacionet e kanalit?

Nuk ka asnjë provë publike që sugjeron se qeveria kineze ushtron kontroll mbi kanalin ose ushtrinë e saj. Megjithatë, kompanitë kineze kanë një prani të konsiderueshme atje.

Nga tetori 2023 deri në shtator 2024, Kina përbënte 21.4% të vëllimit të ngarkesave që kalonin në Kanalin e Panamasë, duke e bërë atë përdoruesin e dytë më të madh pas SHBA.

Vitet e fundit, Kina gjithashtu ka investuar shumë në porte dhe terminale pranë kanalit.

Dy nga pesë portet ngjitur me kanalin, Balboa dhe Cristóbal, të cilat ndodhen përkatësisht në anët e Paqësorit dhe Atlantikut, janë operuar nga një filial i Hutchison Port Holdings që nga viti 1997.

Kompania është një degë e CK Hutchison Holdings të listuar publikisht, një konglomerat me bazë në Hong Kong, i themeluar nga biznesmeni Hong Kong, Li Ka-shing.

Ajo ka operacione portuale në 24 vende, duke përfshirë MB.

Megjithëse nuk është në pronësi shtetërore të Kinës, thotë Ryan Berg, drejtor i Programit Amerikan në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, ka pasur shqetësime në Uashington se sa kontroll do të ishte në gjendje të ushtronte Pekini mbi kompaninë.

Një mori informacionesh strategjike potencialisht të dobishme për anijet që kalojnë përmes rrugës ujore rrjedh nëpër këto porte.

“Ka një tension gjeopolitik në rritje të natyrës ekonomike midis SHBA dhe Kinës,” thotë zoti Berg. “Ky lloj informacioni në lidhje me ngarkesën do të ishte shumë i dobishëm në rast të një lufte në zinxhirin e furnizimit.”

Ofertat për të operuar ato porte nuk u përballën pothuajse me asnjë konkurrencë, sipas Andrew Thomas, një profesor në Universitetin e Akronit, i cili ka shkruar një libër mbi kanalin. “SHBA-të në atë kohë nuk u interesuan vërtet për këto porte dhe Hutchison nuk u përball me asnjë kundërshtim,” thotë ai.

Kompanitë kineze, private dhe shtetërore, kanë forcuar gjithashtu praninë e tyre në Panama përmes miliarda dollarëve në investime, duke përfshirë një terminal lundrimi dhe një urë që do të ndërtohet mbi kanal.

Kjo “paketë e aktiviteteve kineze”, siç përshkruhet nga z. Thomas, mund të ketë nxitur pohimin e Trump se kanali është “pronë” nga Kina, por funksionimi i këtyre porteve nuk barazohet me pronësinë, thekson ai.

Pekini ka thënë vazhdimisht se lidhjet e Kinës me Amerikën Latine karakterizohen nga “barazia, përfitimi reciprok, inovacioni, hapja dhe përfitimet për njerëzit”.

Cilat janë interesat më të gjera të Kinës në Panama?

Vendndodhja strategjike e Panamasë do të thotë se Kina ka luftuar për të rritur ndikimin e saj në vend prej vitesh dhe për të zgjeruar gjurmën e saj në një kontinent që tradicionalisht është konsideruar “oborri i pasëm” i SHBA.

Në vitin 2017, Panamaja prishi lidhjet diplomatike me Tajvanin dhe vendosi marrëdhënie formale me Kinën – një fitore e madhe për diplomacinë kineze.

Muaj më vonë, Panamaja u bë vendi i parë i Amerikës Latine që iu bashkua Iniciativës së Kinës, Belt and Road, një iniciativë globale e infrastrukturës dhe investimeve trilionë dollarëshe.

Republika Domenikane, El Salvador, Nikaragua dhe Hondurasi ndoqën shembullin dhe gjithashtu ndërprenë lidhjet me Taipein në favor të Pekinit.

Kina ka zgjeruar ngadalë fuqinë e saj të butë duke hapur Institutin e saj të parë Konfuci në vend dhe duke siguruar një grant për të ndërtuar një hekurudhë. Kompanitë kineze kanë sponsorizuar gjithashtu “trajnime mediatike” për gazetarët panamezë./BBC