Kur Kosova po mbyntej nën dhunën e regjimit serb në vitin 1998, shpresa erdhi nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në maj të atij viti, udhëheqësi politik i shqiptarëve të Kosovës, Ibrahim Rugova, u prit në Shtëpinë e Bardhë nga Presidenti Bill Clinton për të shpjeguar vuajtjet e popullit të tij.
“Ne kërkuam me ngut nga Shtetet e Bashkuara të ndërmerrnin veprime për të ndalur dhunën dhe sulmet në Kosovë. Zgjidhja më e mirë ishte një Kosovë e pavarur“, thaRugova pas takimit.
Përplasjet mes forcave serbe dhe shqiptarëve të armatosur shtoheshin çdo ditë.
Viktimat civile përkeqësuan krizën, ndërsa diplomacia amerikane po bëhej gjithnjë e më aktive. Takime, bisedime intensive, kushte diplomatike dhe përpjekje për paqe – gjithçka u rikthye në qendër të vëmendjes përmes James Rubin, atëherë asistent i Sekretarit Amerikan të Shtetit, gjatë dëshmisë së tij në Gjykatën Speciale në Hagë.
„Ishte një përpjekje dramatike për të krijuar paqe dhe për të parandaluar atë që ne frikësoheshim: një masakër e madhe ndaj shqiptarëve të Kosovës përmes një
konference paqeje“, tha Rubin.
Konferenca e paqes në Rambuje dështoi: pala serbe refuzoi traktatin e propozuar nga Perëndimi, ndërsa pala kosovare pranoi. Kështu, SHBA-të zbatuan premtimin që i kishin dhënë përfaqësuesit e shqiptarëve të Kosovës, Hashim Thaçit: Nëse Serbia nuk do të nënshkruante, SHBA-të do të nisnin një fushatë
ushtarake.
Më 24 mars 1999, aeroplanët e parë të NATO-s ngritën në ajër – filloi një kapitull vendimtar për Kosovën.
„Amerika ka detyrimin të qëndrojë pranë aleatëve të saj kur ata përpiqen të shpëtojnë jetë të pafajshme dhe të ruajnë paqen, lirinë dhe stabilitetin në Europë“, tha Clinton atë natë në një fjalim për Kombin.
78 ditë bombardime çuan në tërheqjen e forcave serbe dhe çlirimin e Kosovës. Shtetet e Bashkuara ishin të pranishme me mijëra ushtarë dhe ndërtuan bazën më të madhe ushtarake në Ballkan. Për vite me radhë qëndruan pranë Kosovës dhe u bënë mbështetësi kryesor i pavarësisë.
„Shtetet e Bashkuara njohën Kosovën si një shtet sovran dhe të pavarur. Në Deklaratën e Pavarësisë, Kosova u angazhua për standardet më të larta të demokracisë, duke përfshirë lirinë, tolerancën dhe drejtësinë për të gjithë qytetarët, pavarësisht prejardhjes etnike“, tha Presidenti George W. Bush dy ditë pas shpalljes së pavarësisë më 17 shkurt 2008.
Në 27 vitet që nga 1998, SHBA-të kanë investuar mbi dy miliardë dollarë në Kosovë – mbështetur janë reforma në sundimin e ligjit, lufta kundër ekstremizmit dhe përpjekjet për integrim euro-atlantik.
Sot, situata duket shumë ndryshe. Aleati më i ngushtë i Kosovës ka pezulluar Dialogun Strategjik – krijuar për të thelluar marrëdhëniet bilaterale. Shteti amerikan e justifikoi vendimin me masat e qeverisë aktuale të Kosovës dhe tensionet në rritje në vend. Qeveria i hodhi poshtë kritikat.
„Veprimet tona, ligjore dhe kushtetuese, gjithmonë shërbyen për të hequr burimet e paqëndrueshmërisë. Stabiliteti që kemi sot është rezultat i natyrshëm i sundimit të ligjit dhe rendit publik“, shkroi zëdhënësi i qeverisë Përparim Kryeziu në Facebook.
Një javë pas pezullimit të Dialogut Strategjik, Kryeministri Albin Kurti deklaroi se marrëdhëniet me SHBA-të nuk ishin prishur, por pranoi disa mosmarrëveshje.
Ish-ambasadori amerikan në Kosovë, Jeffrey Hovenier, tha se pezullimi ishte rezultat i frustrimeve të grumbulluara ndaj qeverisë Kurti gjatë dy viteve të fundit – për shembull, masat që u perceptuan si të pa-koordinuara dhe që dëmtonin komunitetin serb.
„Dialogu Strategjik lejon bashkëpunim më të madh dhe më të thellë. Delegacionet shkojnë në Washington ose Prishtinë; qeveria amerikane sjell ekspertë nga ministri të ndryshme… Humbja e kësaj mundësie është humbje e madhe“, tha Hovenier.
Në rrjetet sociale dominojnë komentet që mbështesin qeverinë e Kosovës – shumë thonë: „Ku përzihet Amerika, mbetet vetëm shkretëtirë“. Të tjerë: „Nuk pamë kurrë gjë të mirë prej tyre“ ose „punë e madhe, 26 vjet, luani vetëm macen dhe miun“.
Por disa vëzhgues e shohin situatën më seriozisht: Kosova, e përballur me pretendimet territoriale të Serbisë dhe moszgjidhjet e pazgjidhura, nuk duhet të rrezikojë mbështetjen e SHBA-ve.
„Mbështetja e SHBA-ve është thelbësore, veçanërisht prania e ushtarëve amerikanë në vend. Kosova do të dëshironte që ata të qëndronin aty. Mendoj se duhet të qëndrojnë“, thotë Daniel Serwer, profesor në Universitetin Johns Hopkins.
Ndërsa Pentagoni shqyrton një mundësi të reduktimit të trupave në Evropë, Charles Kupchan nga Council on Foreign Relations në Washington thekson: „Do të ishte e papërgjegjshme dhe vetë-shkatërruese nëse qeveria e Kosovës vazhdon hapa që dëmtojnë marrëdhëniet me një shtet kaq mbështetës“.
Sa i përket pyetjes nëse Kosova mund të veprojë pa mbështetje të fortë amerikane, Hovenier e lë vendimin tek qytetarët, por shton: „Nëse do të isha udhëheqës politik i Kosovës, do të isha shumë i kujdesshëm të mos bëja asgjë që mund të dëmtonte marrëdhënien me SHBA-të.“
Në një sondazh të International Republican Institute (IRI), 77% e të anketuarve thanë se SHBA-të janë aleati më i rëndësishëm. Ndërkohë, 38% dëshirojnë ndryshim të liderëve politikë kryesorë dhe 44% përmirësime në gjendjen ekonomike dhe sociale.
Analistët paralajmërojnë se çdo humbje besimi ose zvogëlim i mbështetjes amerikane mund të krijojë një boshllëk që mund të shfrytëzohet nga fuqitë armiqësore si Rusia.
„Kosova mund të ketë marrëdhënie të mira me Evropën dhe SHBA-të vetëm nëse shihet si e besueshme dhe konstruktive në negociatat e saj“, thotë Kupchan.
Serwer sugjeron forcimin e marrëdhënieve edhe me partnerë të tjerë, veçanërisht tani që SHBA-të mund të jenë të shpërqendruara globalisht, si Japonia, Koreja e Jugut dhe Greqia.
Vëzhguesit paralajmërojnë: kënaqësia me veten në emër të pavarësisë mund të jetë e rrezikshme. Koordinimi me aleatët nuk do të thotë humbje sovraniteti, por është i domosdoshëm për të ruajtur stabilitetin.
