Presidenti turk Recep Tayyip Erdogan ishte një mik i veçantë në samitin e 16 të BRICS në Kazan të Rusisë.
Kjo nuk ishte hera e parë që Erdogani mori pjesë në nja samit të BRICS si vëzhgues, por këtë radhë prania e tij fitoi një peshë të veçantë prej interesit të Turqisë për një anëtarësim në BRICS.
Ndonëse Kremlini para disa javësh deklaroi se Ankaraja ka paraqitur një kërkesë zyrtare për anëtarësim, qeveria turke fillimisht e përgënjeshtroi këtë.
Ministri i Jashtëm Hakan Fidan ndërkohë bëri të qartë: “Ne i kemi komunikuar BRICS, se jemi të interesuar për një anëtarësim”.
Nëse Turqia vërtetë anëtarësohet në këtë formacion, atëherë ky do të ishte vendi i parë i NATO-s në një aleancë jo perëndimore, raporton DW.
Nën hijen e sulmit terrorist
Në kuadër të samitit në Kazan presidenti turk u takua për bisedime në nivel bilateral me homologun rus Vladimir Putin. Por ky takim u zhvillua nën efektin e një sulmi ndaj sipërmarrjes turke të aviacionit dhe fluturimeve në hapësirë TUSAS në Ankara. Turqia bën përgjegjëse partinë kurde të punës, PKK, të klasifikuar nga SHBA dhe BE si organizatë terroriste.
Presidenti Erdogan dhe presidenti Putin demonstruan menjëherë solidaritetin mes tyre dhe e dënuan sulmin, ndërkohë që Erdogan disa herë e quajti Putinin “miku im i nderuar”. Putin nga ana e tij vlerësoi rolin e Turqisë në zgjidhjen e problemeve globale.
“BRICS nuk do të thotë ‘largim nga Evropa’”
Brenda NATO-s kryesisht Turqia e mban të hapur komunikimin me Putinin. Turqia është jo vetëm një partnere e rëndësishme e NATO-s, por ajo mbron krahun juglindor me rëndësi strategjike të aleancës dhe ka ushtrinë e dytë për nga madhësia në NATO. Presidenti Erdogan prej vitesh ndjek gjithnjë e më shumë një politikë të mëvetësishme, që ka për qëllim të forcojë rolin e Turqisë në skenën globale.
“Thellimi i marrëdhënieve me Rusinë është vetëm një pjesë e strategjisë turke të BRICS. Samiti në Kazan krijon mundësi për t’u takuar me krerët e shteteve të Kinës, Indisë si dhe të republikave Uzbekistan dhe Azerbajxhan, me të cilat Turqia ka lidhje të ngushta, për të biseduar për projekte rajonale”, shpjegon Zaur Gasimov, ekspert për marrëdhëniet turko-ruse dhe koordinator i DAAD-së në Universitetin turko-gjerman në Stamboll.
Në një fjalim përpara grupit të tij parlamentar së fundi Erdogan bëri të qartë, se cilën politikë të jashtme ndjek Turqia. Ai theksoi, se në sfondin e tensioneve rajonale është e nevojshme, të ruhet ekuilibri në marrëdhëniet ndërkombëtare. Turqia nuk do t’i kthejë shpinën as lindjes dhe as perëndimit, sepse kjo është një domosdoshmëri për vendin.
Në Perëndim ka kritika për këtë nismë. Shumë shtete të NATO-s e shohin anëtarësimin e Turqisë në BRICS si një konflikt të mundshëm me parimet e NATO-s, sepse BRICS, veçanërisht nga anëtarët kryesues Rusia dhe Kina, konsiderohen si një kundërpol ndaj perëndimit. Kjo ngre çështjen e përputhshmërisë mes anëtarësisë në NATO dhe njëkohësisht një anëtarësimit të mundshëm në BRICS.
“Një anëtarësim të mundshëm i Turqisë në BRICS nuk do ta konsideroja si një rieorientim të vendit si të thuash si një ‘largim nga Evropa’”, thotë Zaur Gasimov. BRICS nuk është aleancë ushtarake dhe infrastruktura e deritanishme e saj konsiston kryesisht në sektorin bankar. Po ashtu nuk ka asnjë ushtri ose stërvitje ushtarake brenda kësaj organizate. Ndaj është e kuptueshme, që Ankaraja politikën e saj të jashtme – e në radhë të parë marrëdhëniet e saj ekonomike me jashtë do t’i diversifikojë, argumenton eksperti.
Perëndimi shihet me sy kritik
Një ndër argumentet qendrore të qeverisë turke në kërkim të alternativave në platformat ndërkombëtare është, se Turqia për dekada të tëra është lënë jashtë portës së BE-së. Njëkohësisht po rritet rëndësia e BRICS, anëtarët themelues të së cilës – ndër to Rusia, Kina dhe India – gjithnjë e më shumë po e vene në pikëpyetje rendin perëndimor botëror. Ky zhvillim reflektohet edhe në atmosferën në Turqi, ku po shtohet dyshimet ndaj Perëndimit.
“Sot qeveria turke kritikon vazhdimisht BE-në dhe madje edhe opozita në Turqi nuk e mbron më BE-në”, shpjegon politologu në Universitetin Sabanci në Stamboll, Berk Esen. Ai tërheq vëmendjen, se përkatësia e Turqisë në Perëndim po vihet gjithnjë e më shumë në pikëpyetje.
Midis viteve fundi i 1990 dhe mesi i viteve 2000 mbizotëronte një perceptim pozitiv për BE-në në Turqi. Sot, sipas Esen, “ka rënë ndjeshëm mbështetja për BE-në”. Sipas ekspertit Esen, SHBA madje në Turqi tani perceptohet edhe më negativisht.
Turqia i përket … vetvetes
Sipas Esen Turqia ndodhet në një lloj “zone gri”: Që Turqia do të anëtarësohet në aleancën BRICS, “nuk duhet të interpretohet automatikisht si mbështetje për vendet si Rusia apo Kina”, vëren ai. Ndryshe nga disa vende të tjera evropiano-lindore, që me vetëdije po i shmangen perëndimit duke u orientuar nga Rusia, Turqia ndjek një tjetër strategji. Ajo po zhvillon gjithnjë e më shumë qëndrimin, se në radhë të parë duhet t’i besojë vetvetes – një pozicionim, që konsiston në një shprehje nacionaliste: ‘I vetmi mik i Turqisë është turku’”.
Rusia nuk gëzon imazhin më të mirë
Ndërsa qeveria ndjek agjendën e vet të politikës së jashtme, Rusia ndër turqit nuk është aq tërheqëse. Sipas një studimi të vitit 2022 të institut turk të demoskopisë IstanPol shumë turq e shohin Rusinë si “armike” të Turqisë në kontekstin ndërkombëtar – krahas SHBA-së, Izraelit dhe Greqisë.
Sipas një sondazhi të thinktank-ut EDAM në Stamboll më 2018 vetëm 27,4 për qind e turqve ishin për qëndrimin në NATO, ndërsa më 2021 kuota u rrit në 41,1 për qind. Mbështetja për një bashkëpunim në politikat e sigurisë më Rusinë në të njëjtën periudhë u ul me 22,1 për qind në dy për qind.
Edhe pse Turqia kërkon shtigje të reja në politikën e jashtme, interesi i shumë turqve mbetet më i madh ndaj Berlinit e Londrës se sa ndaj Moskës dhe Pekinit.
Sipas ekspertit Berk Esen kjo ka të bëjë me faktin, se shumë turq preferojnë Evropën dhe Amerikën e Veriut si destinacione për arsimim, punë apo emigracion, edhe pse ata e shohin me sy kritik politikën e këtyre vendeve kundrejt Turqisë. /DW/
